Η αρχαία πόλη Ουρ στο Ντι Καρ του Ιράκ, η πρωτεύουσα των Σουμερίων, της οποίας η ιστορία χρονολογείται πριν 4.500 χρόνια.
Πριν από περίπου 2.500 χρόνια, στο απόγειο της Νεοβαβυλωνιακής Αυτοκρατορίας (626-539 π.Χ.), μια πριγκίπισσα ονόματι Εννιγκάλντι Νάννα (Ennigaldi-Nanna), που ζούσε σε αυτό που είναι τώρα το σύγχρονο Ιράκ , συνέλεξε προσεκτικά μια σειρά από αντικείμενα, όπως ένα άγαλμα, ένα ορόσημο (γνωστή ως kudurru και χρησιμοποιείται για την οριοθέτηση των δικαιωμάτων) και ένα κεφάλι σκήπτρου (σύμβολο εξουσίας και δύναμης).
Αυτά τα αντικείμενα, τα οποία παρουσιάζουν σαφή σημάδια διατήρησης, χρονολογούνται σε περιόδους που εκτείνονται από περίπου το 2100 π.Χ. έως το 600 π.Χ. Αυτή η συλλογή, τόσο σκόπιμα οργανωμένη και εκτεθειμένη, πιστεύεται γενικά ότι χρησίμευσε ως το πρώτο γνωστό «μουσείο» στον κόσμο.
Το βιβλίο της Ασσυριολόγου ακαδημαϊκού Μούντι Αλ Ρασίντ ( Moudhi al Rashid), με τίτλο «Ανάμεσα σε δύο ποτάμια: Η αρχαία Μεσοποταμία και η γέννηση της ιστορίας», αφηγείται την ιστορία της αρχαίας Μεσοποταμίας (της εύφορης ιστορικής περιοχής μεταξύ των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη), μιας κρίσιμης περιόδου στην παγκόσμια ιστορία, γνωστής μερικές φορές ως «ξεχασμένη εποχή», όχι λόγω της έλλειψης σημασίας της, αλλά επειδή οι γραπτοί θησαυροί της ήταν τόσο δύσκολο να προσπελαστούν μετά την απώλεια των γλωσσών της επί αιώνες.
Στην κριτική της για το βιβλίο, η ακαδημαϊκός Λουίζ Μπρικ, ερευνήτρια στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών και Αρχαίας Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Σίδνεϊ στην Αυστραλία, γράφει ότι ενώ η ιστορία της Μεσοποταμίας είναι συναρπαστική στην πλούσια και σύνθετη φύση της, η Μούντι επισημαίνει επίσης τις πολλές «παγκόσμιες ιστορικές πρωτιές» που γνώρισε αυτή η περιοχή, οι οποίες αποτέλεσαν τα θεμέλια του μεταγενέστερου πολιτισμού: το πρώτο σύστημα γραφής που ήταν γνωστό στην ανθρωπότητα, ο κεραμικός τροχός που έφερε επανάσταση στη βιομηχανία, η πρώτη καταγεγραμμένη παραγωγή μπύρας και κρίσιμες καινοτομίες στη γεωργία, όπως η ελεγχόμενη άρδευση και το άροτρο, σύμφωνα με την κριτική της για το βιβλίο που δημοσιεύτηκε από τον Hodder Press στον ιστότοπο The Convergence.
Σουμεριακά κείμενα σε πήλινες πινακίδες στη Βαγδάτη (Reuters)
Το πρώτο μουσείο
Το πρώτο γνωστό μουσείο στον κόσμο και η επιμελήτριά του, Εννιγκάντι Νάννα, είναι ανάμεσα στις πολλές πρωτιές που έχει να προσφέρει η Μεσοποταμία.
Η Εννιγκάλντι Νάννα, κόρη του τελευταίου βασιλιά της Νεοβαβυλωνιακής Αυτοκρατορίας, Ναβονίδη – Nabonidus (βασ. 556-539 π.Χ.), υπηρέτησε ως αρχιέρεια στον ναό της θεάς της σελήνης Σιν στην Ουρ, ενώ παράλληλα ήταν πριγκίπισσα με σημαντική επιρροή και πολιτιστικό ενδιαφέρον.
Ο πρώτος αρχαιολόγος
Τόσο η Εννιγκάντι Νάννα, όσο και ο πατέρας της Ναβονίδης, γνωστός για τη μεγάλη του γοητεία με το παρελθόν και την ανοικοδόμηση αρχαίων ναών, ενδιαφέρονταν ένθερμα για την ιστορία. Στην πραγματικότητα, το ενδιαφέρον του Ναβονίδη για την ανασκαφή ερειπωμένων ναών και την ακριβή περιγραφή των ανακαλύψεών του, πρακτικές πρωτοφανείς για την εποχή του, οδήγησαν τους Ανατολιστές να τον χαρακτηρίσουν ως «τον πρώτο αρχαιολόγο».
Αυτό το κοινό ενδιαφέρον για την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά καθιστά αυτούς τους δύο χαρακτήρες ιδανικούς για το βιβλίο που σχολιάζει η Μπρικ.
Επισκέπτες του Βρετανικού Μουσείου βλέπουν το «Σημαία της Ουρ» στις 23 Αυγούστου 2023 στο Λονδίνο της Αγγλίας
10 μουσειακά εκθέματα
Το βιβλίο έχει μια λαμπρή θεματική που περιστρέφεται γύρω από 10 επιλεγμένα αντικείμενα από τη συλλογή Εννιγκάλντι Νάννα. Αυτό το έξυπνο δομικό κόλπο δημιουργεί μια αίσθηση ενότητας και συνοχής, παρά την μεγάλη ποικιλία θεμάτων που καλύπτονται στο βιβλίο. Κάθε κεφάλαιο εστιάζει σε ένα μόνο αντικείμενο.
Για παράδειγμα, μια αρχαία κεφαλή από γρανίτη, που χρονολογείται από την τρίτη χιλιετία π.Χ., παρέχει μια εισαγωγή σε ένα κεφάλαιο που συζητά τις έννοιες του πολέμου, της βίας, του θανάτου και των τελετουργιών τους στη Μεσοποταμία.
Στο πρώτο κεφάλαιο, μαθαίνουμε για το πανόραμα της ιστορίας της αρχαίας Μεσοποταμίας και τους διαδοχικούς πολιτισμούς της (Σουμερικοί, Ακκαδικοί, Βαβυλωνιακοί, Ασσυριακοί). Γνωρίζουμε επίσης τη συγγραφέα, την ίδια την Μούντι, η οποία ξεπερνά την απλή ιστορική αφήγηση, διανθίζοντας την πρόζα της με προσωπικές αναμνήσεις και πινελιές χιούμορ, καθώς και με συγκινητικές σκέψεις για την εμπειρία της ως μητέρα, προσθέτοντας μια ανθρώπινη διάσταση στο κείμενο.
Γίνεται η σύντροφός μας, η ξεναγός μας και η δασκάλα μας καθώς πλοηγούμαστε σε αυτό το βαθύ ταξίδι στο μακρινό παρελθόν, βοηθώντας τον αναγνώστη να νιώσει προσωπικά συνδεδεμένος και να συμμετέχει σε αυτή τη συναρπαστική επιστημονική περιπέτεια.
Η σφηνοειδής γραφή
Άλλα κεφάλαια εξερευνούν τα μυστήρια της σφηνοειδούς γραφής (του πρώτου γνωστού ολοκληρωμένου συστήματος γραφής στον κόσμο, που χρησιμοποιήθηκε για τη γραφή πολλών γλωσσών, συμπεριλαμβανομένων των Σουμερίων και των Ακκαδικών), την άνοδο και την ανάπτυξη των πόλεων ως κέντρων πολιτισμού, τα πρότυπα ηγεσίας και διακυβέρνησης, τα αρχαία εκπαιδευτικά συστήματα (συμπεριλαμβανομένων μερικών από τα παλαιότερα μουτζουρώματα που σχεδίαζαν βαριεστημένοι μαθητές στις πήλινες πινακίδες τους), τις εκπληκτικές πρώιμες επιστημονικές εξελίξεις και τον κόσμο των θεών και των σύνθετων θρησκευτικών πεποιθήσεων.
Τα τελευταία τρία κεφάλαια καλύπτουν ζωτικά θέματα όπως η οικονομία και τα συστήματά της, οι τέχνες και οι τακτικές του πολέμου, και ολοκληρώνονται με ένα κεφάλαιο αφιερωμένο στην εμπνευσμένη επιμελήτρια του μουσείου, την ίδια την πριγκίπισσα Ενεγκάλντι-Νάννα.
Το βιβλίο παρέχει ένα χρήσιμο χρονοδιάγραμμα για την καταγραφή της αλληλουχίας των γεγονότων και των πολιτισμών, αν και η προσθήκη φωτογραφιών των δέκα αρχαίων αντικειμένων και ενός λεπτομερούς χάρτη της περιοχής θα είχε εμπλουτίσει και θα είχε κάνει την εμπειρία του αναγνώστη πιο σαφή.
Ένα Σουμεριακό τεχνούργημα που χρονολογείται γύρω στο 2600-2400 π.Χ.
Ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία
Το ευρύ φάσμα θεμάτων, περιόδων και προσώπων που εξερευνώνται σε αυτό το βιβλίο αναπόφευκτα περιλαμβάνει πολλά συναρπαστικά χαρακτηριστικά της ιστορίας της Μεσοποταμίας, τα οποία σπάνια εξετάζονται μαζί σε ένα μόνο έργο. Στην πραγματικότητα, το βιβλίο είναι γεμάτο με ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία που μπορεί να εκπλήξουν πολλούς.
Στο κεφάλαιο για την επιστήμη, η Μούντι επισημαίνει την ανάπτυξη των αστρονομικών εννοιών και της παρατήρησης των άστρων που οδήγησαν στον ορισμό του ζωδιακού κύκλου, καθώς και την ύπαρξη ενός προηγμένου μαθηματικού συστήματος που θεωρείται πρώιμος προκάτοχος του σύγχρονου λογισμού, χιλιάδες χρόνια πριν από την ανάπτυξή του στη Δύση.
Ρίχνουμε επίσης μια σύντομη ματιά στη συναρπαστική διπλωματική αλληλογραφία που διατηρείται σε πήλινες πινακίδες μεταξύ των Φαραώ του Νέου Βασιλείου της Αιγύπτου (περίπου 14ος αιώνας π.Χ.) και των υποτελών και συμμάχων τους στη Δυτική Ασία, γνωστή ως Επιστολές της Αμάρνα, οι οποίες αποκαλύπτουν ένα πολύπλοκο πλέγμα διεθνών σχέσεων.
Σφηνοειδής γραφή για το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου
Υπάρχει επίσης μια αναφορά στην περίφημη σφηνοειδή πλάκα που καταγράφει τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Βαβυλώνα, και μια επισκόπηση της πρακτικής της μαντείας και του ρόλου της στην πολιτική και την καθημερινή ζωή (συμπεριλαμβανομένων λεπτομερειών για μια απόπειρα πραξικοπήματος από μάντεις του παλατιού).
Αυτά τα σημαντικά και ενδιαφέροντα σημεία από τα αρχαία στοιχεία εξισορροπούνται από προσεκτικά και συχνά σχόλια του συγγραφέα.
Σημειώνει με ειλικρίνεια τη λιγότερο λαμπερή φύση μεγάλου μέρους του αρχαιολογικού υλικού που ανακαλύφθηκε, όπως η τεράστια ποσότητα οικονομικών κειμένων που καταγράφουν καθημερινές συναλλαγές και νομικές συμφωνίες που ρυθμίζουν τις κοινωνικές υποθέσεις.
Επισημαίνει τις μεγάλες δυσκολίες που ενέχει η εκμάθηση των Σουμερίων, πιθανώς της παλαιότερης γνωστής γραπτής γλώσσας στον κόσμο, γραμμένης σε ένα σύνθετο σφηνοειδές σύστημα που περιέχει εκατοντάδες σύμβολα.
Στο κεφάλαιό της για την ηγεσία, σημειώνει ότι παρά την ανδρική κυριαρχία στα ιστορικά αρχεία, περισσότερες ενδείξεις ισχυρών γυναικών ηγετών ενδέχεται να ανακαλυφθούν στο μέλλον, ενώ παράλληλα συζητά τι είναι σήμερα γνωστό για εξέχουσες γυναικείες προσωπικότητες που κυβέρνησαν ή άφησαν το στίγμα τους.
Ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά αξιοθέατα στο Ιράκ, που χρονολογείται από την εποχή των Σουμερίων
Ανακαλύπτοντας ξανά τον πολιτιστικό πλούτο
Παρά την τεράστια και πλούσια πολιτιστική κληρονομιά αυτής της περιοχής, η οποία υπήρξε το λίκνο του πολιτισμού, η ιστορία της Μεσοποταμίας παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστη στη σύγχρονη εποχή στους μη ειδικούς.
Ενώ το κοινό του 21ου αιώνα είναι συχνά πολύ καλά εξοικειωμένο με τα έργα Ελλήνων και Ρωμαίων φιλοσόφων και ποιητών όπως ο Πλάτωνας, ο Όμηρος και ο Βιργίλιος, μπορεί να δυσκολεύεται να αναγνωρίσει την Ενεδουάννα, μια Ακκαδή πριγκίπισσα, αρχιέρεια και χαρισματική ποιήτρια που έζησε πριν από 4.000 χρόνια (κόρη του Σαργών της Ακκάδ), ως την πρώτη γνωστή γυναίκα συγγραφέα στην παγκόσμια ιστορία, ή την Σιν-λεκέ-ουνίνι ως την επιμελήτρια και αναθεωρήτρια του διάσημου Έπους του Γκιλγκαμές, ενός από τα παλαιότερα και σπουδαιότερα λογοτεχνικά έργα στον κόσμο.
Είναι πολύ πιθανό αυτή η σχετική παραμέληση να οφείλεται στις ιστορικές συνθήκες που περιβάλλουν την αποκατάσταση του μεσοποταμιακού συστήματος γραφής, της σφηνοειδούς γραφής.
Αυτό το μοναδικό στυλ γραφής σταδιακά έπαψε να χρησιμοποιείται γύρω στον πρώτο αιώνα μ.Χ., με την εξάπλωση ευκολότερων αλφαβήτων, και παρέμεινε ένα ακατανόητο μυστήριο για σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια, και δεν αποκρυπτογραφήθηκε και δεν διαβάστηκε ξανά μέχρι το 1857 χάρη στις επίπονες προσπάθειες Ευρωπαίων μελετητών.
Αυτή η μακρά παύση σήμαινε ότι η άμεση επίγνωση της τεράστιας πολιτιστικής και λογοτεχνικής κληρονομιάς της Μεσοποταμίας εξαφανίστηκε σχεδόν εντελώς για αιώνες.
Αυτή η σύγχρονη έλλειψη επίγνωσης της ιστορίας της Μεσοποταμίας αλλάζει σιγά σιγά και, ευτυχώς, το «Ανάμεσα σε δύο ποτάμια» αποτελεί μέρος μιας αναδυόμενης και ευπρόσδεκτης τάσης στην Ασσυριολογία, τον ακαδημαϊκό τομέα που ασχολείται με τη μελέτη των γλωσσών, της λογοτεχνίας, της ιστορίας, του δικαίου και της επιστήμης της αρχαίας Μεσοποταμίας, η οποία εμφανίστηκε τον 19ο αιώνα παράλληλα με την αποκρυπτογράφηση της σφηνοειδούς γραφής και την έναρξη σημαντικών αρχαιολογικών ανασκαφών.
Αυτή η τάση στοχεύει στην παραγωγή αξιόπιστων επιστημονικών έργων που είναι, ταυτόχρονα, προσβάσιμα και κατανοητά σε ένα μη εξειδικευμένο κοινό.
Το «Ανάμεσα σε Δύο Ποτάμια» καταδεικνύει ξεκάθαρα τη χρησιμότητα και τη σκοπιμότητα αυτής της προσέγγισης στο να φέρει τους ξεχασμένους θησαυρούς και τον πλούτο της αρχαίας Εγγύς Ανατολής στην προσοχή του σύγχρονου, διψασμένου για γνώση κοινού.
Το «Ανάμεσα σε Δύο Ποτάμια» είναι μια ισορροπημένη εισαγωγή στον περίπλοκο και μερικές φορές ασαφή κόσμο της αρχαίας Μεσοποταμίας
Οι καιροί αλλάζουν
Τα τελευταία χρόνια, έχουμε δει αυξημένο ενδιαφέρον για νέες μεταφράσεις του διάσημου Έπους του Γκιλγκαμές σε διάφορες γλώσσες, καθώς και την κυκλοφορία του πρώτου αγγλόφωνου τόμου αφιερωμένου στη συλλογή και μετάφραση των έργων της πρώτης γνωστής γυναίκας συγγραφέα στον κόσμο, της Ενχεντουάννα.
Υπάρχουν επίσης νέα, απλοποιημένα και ελκυστικά βιβλία για τη θρησκεία της Μεσοποταμίας και τα μυστήρια της σφηνοειδούς γραφής από τον Irving Finkel, επιμελητή στο Βρετανικό Μουσείο, ο οποίος υπήρξε πρεσβευτής και ενθουσιώδης υποστηρικτής του κλάδου εδώ και πολλά χρόνια. Μάλιστα, στο βιβλίο της, η Μούντι αναφέρεται με ευγνωμοσύνη στην επιρροή του και στη σημασία των έργων του.
Για να γράψει ένα συναρπαστικό και βαθυστόχαστο έργο όπως αυτό, ο συγγραφέας πρέπει να συνδυάσει δύο πράγματα: την πλήρη γνώση του θέματος και του βάθους του, και ένα συναρπαστικό και ζωντανό επικοινωνιακό στυλ που αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη.
Η Μούντι διαπρέπει εξαιρετικά και στους δύο τομείς. Για το ευρύ κοινό, το “Ανάμεσα σε δύο ποτάμια” αποτελεί μια συναρπαστική, ισορροπημένη και εμπλουτιστική εισαγωγή σε αυτόν τον περίπλοκο, άλλοτε μυστηριώδη και άλλοτε άπιαστο αρχαίο κόσμο.
The Conversation
—
ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ – Echedoros.blog
