Του Γιώργου Εχέδωρου
Οι μεγαλειώδεις, αιματηροί, απελευθερωτικοί πόλεμοι στα Βαλκάνια, στις αρχές του 20ου αιώνα και ειδικότερα η εποποιΐα του Ελληνικού Στρατού στην Απελευθέρωση της πόλης Κιλκίς, την 21η Ιουνίου 1913, προσέδωσαν στις νέες γενιές, με την πάροδο του χρόνου, το πλεονέκτημα και τη δυνατότητα της γνώσης, ώστε να εδραιωθεί και να συνειδητοποιηθεί το σημαντικό νόημα της Απελευθέρωσης.
Έτσι, ένα πολύ αξιόλογο επακόλουθο της απελευθέρωσης της περιοχής της Κεντρικής Μακεδονίας, στις δεκαετίες που ακολούθησαν τους Βαλκανικούς Πολέμους αποτελούν αναμφίβολα, τα στοιχεία, τα ίχνη, τα ερείπια, η ζωντάνια και μνήμη της Κρηστωνίας, όπως αναφέρεται ιστορικά, η περιοχή του Κιλκίς.
Εκεί, όπου οι Ήρωες της Μεγάλης Μάχης, έδωσαν τη ζωή τους και έγειραν στο έδαφος λαβωμένοι, από εκεί αναδύθηκαν οι χαμένες πόλεις της μακεδονικής αρχαιότητας, αγάλματα, ταφικές επιγραφές, ταφικά μνημεία, επιγραφές τιμώμενων πολιτών, ηρώα, ενεπίγραφα όρια μητροπόλεων και πολλά ακόμη ευρήματα, φανερώνοντας τον ιστορικό πλούτο που έκρυβε στα σπλάχνα της, αυτή η γη.
Τα ευρήματα εμπλούτισαν τις γνώσεις μας, με τη νοοτροπία, την ηθική, τα πιστεύω, τη γλώσσα, τις γιορτές, τις τιμώμενες θεότητες, τις καθημερινές συνήθειες των αρχαίων κατοίκων της περιοχής αυτής της Μακεδονίας, πέρα από τα στοιχεία που υπάρχουν στις γνωστές αρχαίες ιστορικές πηγές.
Θα σταχυολογήσουμε ορισμένα από αυτά τα ευρήματα, τα οποία φυλάσσονταν στη γη της αρχαίας Κρηστωνίας, που καταλαμβάνει, περίπου, τα όρια του σημερινού Δήμου Κιλκίς.
Οι επιγραφές της αρχαίας Κρηστωνίας
Ξεχωριστή θέση έχει η επιγραφή του Παράμονου, από την αρχαία Μόρρυλο, που εντοπίζεται στο χωριό Άνω Απόστολοι – δέκα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την πόλη Κιλκίς.
Η επιγραφή του Παράμονου
Η επιγραφή αυτή είναι του 3ου αιώνα π.Χ., βρέθηκε το 1961 και αποκαλύπτει τα στοιχεία τιμής σε έναν πολίτη της αρχαίας πόλης, τον Παράμονο, ο οποίος ήταν χορηγός της πόλης. Η επιγραφή φυλάσσεται στο αρχαιολογικό Μουσείο Κιλκίς και έχει καταγραφεί με αρ. 27.
Γράφει μεταξύ των άλλων, η επιγραφή στη γλώσσα της εποχής (ελληνιστική κοινή):
[φ]έρουσιν, ἐπαινέσαι τε αὐτὸν καὶ στεφαν[ῶ]-
[σ]αι θαλλίνωι στεφάνωι, σταθῆναι δὲ τὴν
[σ]τήλην δι᾿ αὐτοῦ ἐν τῶι ἐπιφανεστάτωι
[τ]όπωι τοῦ ᾿Ασκληπιείου, ὅπως καὶ ο[ἱ] λοιποὶ
[τ]ῶν πολιτῶν ἐνβλέποντες ὡς ἀπονέ
μεταί τις χάρις τοῖς τοιούτοις ἀνδράσ[ι]ν
παρορμῶσιν πρὸς τὴν ὁμοίαν αἵρε[σ]ιν
Δηλαδή:
« Να τον τιμήσουν με Θάλλινο Στεφάνι (Στεφάνι από κλαδιά ελιάς) να στηθεί μάλιστα στήλη με αυτόν σε επιφανές σημείο της τοποθεσίας του Ασκληπιού, για βλέπουν οι υπόλοιποι πολίτες πως απονέμεται μια τιμητική διάκριση σε τέτοιους άνδρες για να μιμηθούν παρόμοια ενέργεια».
Η επιγραφή του Αλκέτα
Εντυπωσιάζει, ακόμη μια άλλη επιγραφή από την Μόρρυλο, του 3ου αιώνα π.Χ., η επιγραφή του Αλκέτα, η οποία είναι πυκνογραμμένη και αυτή στην ελληνιστική της εποχής και παρουσιάζει την προσφορά ενός πλούσιου κατοίκου προς την πόλη που ζούσε.
Ανακαλύφθηκε το 1933 και φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο Κιλκίς αρ. 261
Ένα χαρακτηριστικό δείγμα:
ν τῶι Ζ ν καὶ 1 ἔτει ἐπιδεξάμε-
[νο]ς τιχίσαι τὴν πόλιν μόνος χάριν τοῦ πρ[ο]-
[ν]οηθῆναι τῆς πάντων σωτηρίας ἀγα
γεῖν τε εἰς τὴν ἀγορὰν [σίτ]ον, ἐποίησεν
πρός τε τούτοις [δ]α[π]ανῶν μεγάλως
βοῦς τε ἀγελαίας ἔδωκεν τοῖς πολεί·
ταις ὡς τε τῷ θε[ῷ] δι᾿ ἃ δὴ ἔδοξεν ἐπαινέ
σαι τὸν ‘Αλκέταν [ἐπί τε τῇ προ]νοίᾳ καὶ τῇ
πρὸς τοὺς π[ο]λείτας [εὐ]νοίᾳ καὶ στεφα
νῶσαι [αὐτὸν θ[αλ]λ[οῦ στε]φάνῳ καὶ εἰ
κόνι γραπτῇ, τεθῇναι δὲ αὐτοῦ
τὴν εἰκόνα [ἐν τῷ ἐπι]φανεστάτῳ
[τό]πῳ τοῦ ᾿Α[σ]κληπιείου,
Το δέκατο έβδομο έτος αποφάσισε να κτίσει τα τείχη της πόλεως, μόνος του, χάρη της πρόνοιάς του για τη σωτηρία όλων μας, μοιράζοντας μάλιστα σιτάρι στην αγορά της πόλης και κάνοντας τεράστια έξοδα χαρίζοντας αγελάδες στους συμπολίτες μας.
Ο Δήμος της πόλης της Μορρύλου αποφάσισε να τον ‘στεφανώσει με θαλλό στεφάνι’ και να φτιαχτεί επιγραφή με την προτομή του σε περίοπτη θέση στον τόπο του Ασκληπιού, όπως αναφέρεται.
Ακόμη, το 1984 βρέθηκε στην περιοχή, λίθινη στήλη που οριοθετούσε τα διοικητικά όρια της Μορρύλου «Μητροπόλεως».
Οι επιγραφές αυτές, καθώς και άλλες που βρέθηκαν στην περιοχή, εκπέμπουν μια ιστορική δυναμική από το παρελθόν της μακεδονικής πόλης και δίνουν τη διάσταση των ηθικών αρχών που διέπουν τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής από τα αρχαιότατα χρόνια.
Οι επιγραφές των Βραγυλίων
Η αρχαία πόλη ‘Βράγυλαι’ εντοπίστηκε σε ύψωμα, περίπου 5 χιλιομέτρων δυτικά της πόλης Κιλκίς, πλησίον του χωριού Μεταλλικό. Η ταύτιση της πόλης με την τοποθεσία αυτή έγινε με την ανεύρεση ψηφίσματος της πόλης των Βραγυλίων υπέρ του αυτοκράτορα Τραϊανού, σε μαρμάρινη πλάκα και είναι της χρονικής περιόδου του 2ου αιώνα π.Χ.
Ανακαλύφθηκε το 1952 και βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο Κιλκίς.
Το εγχάρακτο ψήφισμα έχει ως εξής:
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΚΑΙΣΑΡΑ
ΤΡΑΙΑΝΟΝ ΑΝΔΡΙΑΝΟΝ
ΣΕΒΑΣΤΟΝ ΚΑΙ ΣΑΒΕΙΝΑΝ
ΣΕΒΑΣΤΗΝ ΒΡΑΓΥΛΙΩΝ
Η ΒΟΥΛΗ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΣ ΚΑΙ Η
ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Ίχνη της πόλης υπάρχουν ακόμη και σήμερα στο ύψωμα νοτιοανατολικά του χωριού και υπολογίζονται σε μια διάμετρο 150 μέτρων.
Άλλη μια επιγραφή από την πόλη των Βραγυλίων, είναι αυτή που καθορίζει τα διοικητικά όρια της πόλης που όπως λέγει τα είχε καθορίσει ο βασιλιάς Φίλιππος της (Μακεδονίας), βρέθηκε στο χωριό Ελευθεροχώρι. Ένα μέρος της επιγραφής αναφέρει:
῞Ορους ἀπο-
κατέστησε κα-
τὰ τὴν γεγενημέ-
νην ὑπὸ Φιλίππου
τοῦ βασιλέως ὁροθεσίαν
Π(όπλιος) Κλώδιος Καπίτων Αὐρηλιανὸς
ἀνθύπατος Βραγυλίοις, Τιβηρίοις, Κισσυνίοις.
῞Ορος [θεμέ]- λιος ἡρῷον.
Οι επιγραφές του Ιώρου (;) στο Παλατιανό
Μια άλλη σημαντική πόλη της αρχαίας Κρηστωνίας είναι η πόλη Ίωρον, της ιδίας εποχής με αυτές που αναφέρθηκαν και οι αρχαιολόγοι την πιθανολογούν στον αρχαιολογικό χώρο του χωριού Παλατιανό, περίπου 15 χιλιόμετρα βόρεια της σημερινής πόλης Κιλκίς.
Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ανασκαφές η πόλη παρουσιάζει κτίσματα από τον τέταρτο αιώνα προ Χριστού και στοιχεία κατοίκησης από τον 8ο αιώνα π.Χ. και έπαυσε να υπάρχει μετά τον τρίτο ή τέταρτο αιώνα μ.Χ.
Στην αρχαία πόλη βρέθηκε σύνταγμα τεσσάρων αγαλμάτων, επιτύμβιο μνημείο του 2ου αιώνα π.Χ. όπου στο βάθρο αναγράφονται τα πέντε ονόματα της οικογένειας:
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΤΡΑΟΥ, ΑΜΜΙΑ ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ, ΖΟΙΛΟΣ ΠΑΤΡΑΟΥ, ΠΑΤΡΑΟΣ ΖΟΙΛΟΥ, ΜΗΔΗΣ ΠΑΤΡΑΟΥ.
Στον ίδιο αρχαιολογικό χώρο ανακαλύφθηκε επιτάφιος λίθινη επιγραφή που αναφέρεται στα αδέλφια του Αλεξάνδρου, Δημητριανό και Επίξενο καθώς και στη γυναίκα του Μαξίμα.
Είναι του 3ου αιώνα μ.Χ. ένα μέρος της αναφέρει:
«ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΝΩ ΚΑΙ ΕΠΙΞΕΝΩ ΤΟΙΣ ΓΛΥΚΥΤΑΤΟΙΣ ΑΔΕΛΦΟΙΣ ΜΝΙΑΣ ΧΑΡΙΝ»
Η επιγραφή του Δαρέα του 5ου αιώνα π.Χ.
Μια άλλη σημαντική επιγραφή που βρέθηκε στην περιοχή του Κιλκίς, είναι η επιγραφή του Δαρέα. Η ελληνική αυτή επιγραφή, προσέδωσε μια άλλη διάσταση για το γλωσσικό και θρησκευτικό υπόβαθρο των Παιόνων που διαβιούσαν τα προϊστορικά χρόνια στην αρχαία Κρηστωνία.
Γράφει η επιγραφή, που είναι του 5ου αιώνα π.Χ. και βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο Κιλκίς, αρ. 209:
ΔΑΡΕΑΣ ΣΩΠΑΤΡΟΥ ΔΙΟΝΥΣΩ ΠΑΙΟΝΙΚΩ ΙΕΡΗΤΕΥΩΝ ΑΝΕΘΗΚΕΝ ΜΕΤΑ ΝΙΚΑΝΟΡΟΣ (ΤΟΥ) ΥΙΟΥ ΕΚ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ
Που θα πει: ‘Ο Δαρέας ο υιός του Σώπατρου που ιερουργούσε υπέρ του Διόνυσου του Παιονικού με τον υιό του Νικάνορα έστησαν (το μνημείο) με έξοδά τους’.
Επιτύμβιες στήλες
Θα αναφέρουμε στη συνέχεια ορισμένες επιτύμβιες στήλες που βρέθηκαν σε διάφορες περιοχές του Κιλκίς, που δείχνουν τη λατρευτική συνήθεια του ελληνικού πληθυσμού της Αρχαίας Μακεδονίας, που ζούσε και δημιουργούσε στα εδάφη αυτά.
Το 1982 βρέθηκε στο Μαυρονέρι του Κιλκίς επιγραφή του 3ου ή αρχές του 2ουπ.Χ. αιώνα που αναφέρει:
«Απολλόδωρος και Αρτεμίδωρος αυτοίς ζώσιν και Ηλιούνι των Πατρί και Αρτέμινι τη μητρί Μνήμης χάριν».
Στο χωριό Σκρά βρέθηκε η επιτάφιος επιγραφή του στρατιώτη Αυρηλίου Λούκιου της πρώτης λεγεώνας που ανήκει στην εποχή του τέλους του 3ου αιώνα π.Χ.: «Αυρήλιος Λούκιος βετρανός λεγιώνος πρείμας Μηνέρβας μετ’ γυν[αι]κός Αυρηλ[ι]ας Λεπολας κ τέκνου Αρηλι [ου] Πατέρνο[υ] [α}νέστης[εν]».
Στις Μάνδρες το 1988 βρέθηκε επιγραφή που υπολογίζεται γύρω στο 152/153 π.Χ., όπου:
«Ευγένεα Λουκίω τω ανδρίυ και εαυτή και τοις τέκνοις μνήμης x[ά]ριν έτους δπρ’».
Το 2005 βρέθηκε η επιτάφιος επιγραφή στην Ποντοκερασιά:
«ΑΠΟΛΛΩΔΩΡΟΣ ΑΝΤΙ[ΓΟΝ]ΙΟΥ ΧΑΙΡE»,
η οποία παραδόθηκε στο αρχαιολογικό μουσείο Κιλκίς.
Πέρα όμως από τις αρχαίες επιγραφές, που μας δίνουν με τον τρόπο τους και τη γλώσσα τους την ελληνική ιστορική υπόσταση του χώρου της αρχαίας Μακεδονίας, υπάρχουν και πλειάδα αγαλμάτων και συμβόλων που έχουν ανακαλυφθεί στην περιοχή του γεωγραφικού χώρου της αρχαίας Κρηστωνίας.
Υπάρχουν τα αγάλματα από τα ερείπια της αρχαίας Μορρύλου, όπως είναι των αρχαίων θεών του Διονύσου, του Ασκληπιού, της Υγείας, όπως, επίσης, το άγαλμα της Αρτέμιδος που ανακαλύφθηκε στην περιοχή του Λεβεντοχωρίου Κιλκίς. Ανακαλύφθηκαν επίσης αγάλματα θνητών. Κυρίως στην αρχαία Μόρρυλο όσο και στον αρχαιολογικό χώρο του Παλατιανού, που αποτελούν δείγματα εκλεπτυσμένης τέχνης ενός λαμπρού παρελθόντος.
Εκατό και πλέον χρόνια, μετά την Απελευθέρωση του Κιλκίς, ο τόπος διαπνέεται και πάλλεται από την ισχυρή θέληση των απελευθερωτών.
Το Κιλκίς είναι διαποτισμένο από τις ψυχές των ηρώων. Οι ψυχές τους ιαχούν από τα πεδία των μαχών και μας διαποτίζουν, μας κυριαρχούν, μας δίνουν ζωή, με εμπνέουν!
Χιλιάδες οι νεκροί χιλιάδες οι ήρωες
Χιλιάδες οι ιαχές πολέμου, αποφασιστικότητας, ιστορικής δικαιοσύνης και ελευθερίας.
Προσκυνούμε, με ταπεινότητα την αιωνιότητά τους, είμαστε ευγνώμονες, τους τιμούμε!
Κείμενο του Γιώργου Εχέδωρου που δημοσιεύθηκε στο Συλλογικό Βιβλίο του Δήμου Κιλκίς «100 ΧΡΟΝΙΑ Ιστορία του Κιλκίς»
—
ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ – Echedoros.blog
