Πάπυρος Π. Herc. 1018. C: Biblioteca Nazionale “Vittorio Emanuele III,” Napoli–Consiglio Nazionale delle Ricerche, Istituto di Scienze del Patrimonio Culturale
Πάπυροι από το Ερκολάνο (Herculaneum) αποκαλύπτουν για πρώτη φορά τη ζωή του Ζήνωνα του Κιτιέως και ελλείποντες στίχους από τα κείμενα του Φιλόδημου.
Η πρωτοποριακή εφαρμογή μιας προηγμένης τεχνικής ενεργητικής θερμογραφίας σε απανθρακωμένο πάπυρο από τη βιβλιοθήκη του Ερκολάνο κατέστησε δυνατή, για πρώτη φορά, την αποκρυπτογράφηση αξιοσημείωτων αποσπασμάτων από μέχρι τώρα άγνωστα φιλοσοφικά έργα και αποκάλυψε πρωτοφανείς και μερικές φορές αμφιλεγόμενες βιογραφικές λεπτομέρειες για τη ζωή του Ζήνωνα του Κιτιέως, ιδρυτή της Στωικής Σχολής.
Αυτή η έρευνα, μια κοινή μελέτη του Πανεπιστημίου της Πίζας και του Ιταλικού Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας (CNR) και δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό Scientific Reports, αποτελεί μια μεθοδολογική ανακάλυψη στην πρόσβαση σε αυτά τα έγγραφα, τα οποία θεωρούνται από τα πιο δύσκολα κείμενα για μελέτη λόγω της κατάστασης διατήρησής τους.
Το θέμα αυτής της σχολαστικής μελέτης είναι ο πάπυρος που περιέχει την Ιστορία της Στωικής Σχολής του Φιλόδημου από τα Γάδαρα, η οποία καταγράφεται ως PHerc. 1018.
Ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια των ανασκαφών των Βουρβόνων τον 18ο αιώνα στη Βίλα των Παπύρων στο Ερκολάνο, και ανήκε ή επιβλέπονταν από τον Φιλόδημο.
Η αποτελεσματική θερμογραφία έχει επιτύχει βέλτιστη αντίθεση μεταξύ της επιγραφής και της ανθρακωμένης επιφάνειας, κοντά σε αυτήν που επιτυγχάνεται μόνο με τεχνικές υπερφασματικής απεικόνισης βραχέων κυμάτων, καθιστώντας έτσι τις ορατές περιοχές δυσδιάκριτες στο ανθρώπινο μάτι.
Τα πρόσφατα αναγνωσμένα αποσπάσματα κειμένου σκιαγραφούν ένα ζωντανό και λεπτό πορτρέτο του Ζήνωνα του Κιτιέως, αυξάνοντας το γνωστό ελληνικό περιεχόμενο του παπύρου κατά δέκα τοις εκατό σε σύγκριση με την τελική έκδοση του 1994.
Η εικόνα μιας ασκητικής φιγούρας αφιερωμένης αποκλειστικά στον φιλοσοφικό στοχασμό επιβεβαιώνεται από μια λεπτή σωματική διάπλαση, πιθανώς λόγω της εγκρατούς διατροφής του, και μια έντονη τάση προς την απομόνωση που τον οδήγησε να αποφεύγει τις κοινωνικές συναθροίσεις.
Ωστόσο, η αφήγηση αποκτά και έναν επικριτικό, ακόμη και καυστικό, τόνο κατά καιρούς.
Σύμφωνα με τον συντονιστή του έργου Graziano Ranocchia του Τμήματος Φιλολογίας, Λογοτεχνίας και Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πίζας, το διάσημο έργο του Ζήνωνα, «Η Πολιτεία», είναι ηθικά αμφισβητήσιμο στον πάπυρο επειδή συνιστά ορισμένες σεξουαλικές και κοινωνικές πρακτικές που θεωρούνταν επαίσχυντες εκείνη την εποχή.
Το κείμενο φωτίζει επίσης τις δυσκολίες του φιλοσόφου να ενταχθεί στην ελληνική κοινωνία: Ο Ζήνωνας, φοινικικής καταγωγής, χλευάστηκε ανοιχτά για την έλλειψη γνώσης της ελληνικής γλώσσας – μια περιφρόνηση που αντικατόπτριζε την ελληνική στάση απέναντι στους μη ελληνόφωνους ξένους.
Ανάλυση του παπύρου. C: CNR
Η ιστορικοφιλοσοφική αφήγηση του Φιλόδημου συνυφαίνει επίσης προσωπικές ιστορίες για να καταδείξει τον χαρακτήρα του στοχαστή. Ένα τμήμα αναφέρει ότι ο Ζήνων, όταν παραπονέθηκε ότι καθόταν κοντά στην είσοδο ενός συμποσίου ή ιαματικού λουτρού, κατηγορήθηκε ότι ενοχλούσε τον νεαρό με την φλυαρία και τις επιπλήξεις του, και χλευάστηκε επειδή φέρεται να μην παρείχε ένα απλό δοχείο με ζεστό νερό για τους καλεσμένους.
Αυτή η σχεδόν καρικατουρική εικόνα έρχεται σε έντονη αντίθεση με την ίδια καταγραφή του παπύρου ότι του έγινε μια τελετουργική δημόσια κηδεία μετά τον θάνατό του λόγω της μεγάλης φιλοσοφικής του φήμης.
Η επιτυχία της έρευνας έγκειται στην εφαρμογή της ενεργητικής θερμογραφίας, μιας τεχνικής υπέρυθρης απεικόνισης που δεν έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ πριν στους παπύρους του Ερκολάνο.
Τα πειράματα πραγματοποιήθηκαν απευθείας στο πεδίο χρησιμοποιώντας κινητά εργαστήρια στο Γραφείο Παπύρων του Ερκολάνο στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νάπολης, από ομάδες του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένων Επιστημών και Ευφυών Συστημάτων “Eduardo Caianiello” (Cnr-Isasi) του CNR και του Ινστιτούτου Επιστήμης Κληρονομιάς (Cnr-Ispc).
Η Costanza Miliani, Διευθύντρια του Cnr-Ispc, τόνισε ότι η αποτελεσματικότητα αυτής της μη καταστροφικής διαγνωστικής μεθόδου έχει ενισχυθεί με νέες ολοκληρωμένες τεχνικές που επιτρέπουν την οπτικοποίηση προηγουμένως απρόσιτων χαρακτηριστικών υλικού.
Εξηγεί ότι αυτή η προσέγγιση επιτρέπει την εξαγωγή σημάτων αντίθεσης μεταξύ του υποστρώματος παπύρου, το οποίο έχει αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό από την ενανθράκωση, και του μελανιού άνθρακα, καθιστώντας ορατά κείμενα που ήταν σχεδόν εντελώς δυσανάγνωστα με γυμνό μάτι.
Προτομή του Ζήνωνα του Κιτίου από το Ερκολάνο. A: Wikimedia Commons
Ο Διευθυντής του Cnr-Isasi, Ίβο Ρεντίνα, υπογραμμίζει ότι αυτό το αποτέλεσμα αποτελεί σημαντική αναγνώριση για τα οπτικά διαγνωστικά εργαστήρια που, με τις καινοτόμες μεθοδολογίες τους, έχουν επαναφέρει έναν πλούτο γνώσης που παρέμενε απρόσιτος στην κοινωνία.
Το έργο, που διεξάγεται στο πλαίσιο της Προηγμένης Επιχορήγησης ERC 885222-GreekSchools, δεν περιορίζεται στο PHerc. 1018.
Η ισχύς αυτών των τεχνολογιών κατέστησε επίσης δυνατή την προετοιμασία σημαντικά εμπλουτισμένων κριτικών εκδόσεων δύο άλλων παπύρων από τη βιβλιοθήκη.
Ο Πάπυρος PHerc. 1508, που επανεκδόθηκε από την ερευνήτρια Ελένη Αβδούλου, περιέχει σαράντα πέντε τοις εκατό περισσότερο ελληνικό κείμενο και αποκαλύπτει ότι, όπως πιστεύαμε προηγουμένως, δεν παρέχει μια ιστορία της Πυθαγόρειας σχολής, αλλά μάλλον μια ιστορία της ιατρικής ή τη βιογραφία Ελλήνων ιατρών – συμπεριλαμβανομένου του Ακέρωνα του Αγκριτζέντου, ιδρυτή της σχολής εμπειρικής ιατρικής.
Εν τω μεταξύ, ο πάπυρος PHerc. 1780, του οποίου το κείμενο είχε αυξηθεί κατά τριάντα τοις εκατό χάρη στο έργο του Carlo Pernigotti, αποδείχθηκε ότι ήταν μια συλλογή διαθηκών μελών της Επικούρειας σχολής, όχι μια ιστορία αυτής της σχολής· έτσι, έγινε το μόνο τεκμηριωμένο κείμενο σε ολόκληρη τη συλλογή του Herculaneum.
Η Silvia Scipioni, διευθύντρια της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Νάπολης, εξέφρασε τη μεγάλη της ικανοποίηση για τα αποτελέσματα, σημειώνοντας ότι στο παρελθόν, οι προσπάθειες ανοίγματος και ανάγνωσης των παπύρων είχαν προκαλέσει σοβαρές ζημιές σε αυτά τα εξαιρετικά ευαίσθητα έργα. «Χάρη στις νέες τεχνολογίες που χρησιμοποιεί η ομάδα του καθηγητή Ranocchia, μεγάλα τμήματα προηγουμένως δυσανάγνωστου κειμένου μπορούν να ανακατασκευαστούν χωρίς να προκληθεί καμία ζημιά στους παπύρους, συμβιβάζοντας έτσι τέλεια τις εξίσου σημαντικές απαιτήσεις διατήρησης με την ανάγκη για μελέτη και έρευνα», είπε.
Η συμμετοχή της Βιβλιοθήκης στο έργο GreekSchools, μαζί με το Πανεπιστήμιο της Πίζας και το CNR, σηματοδοτεί την πρώτη φορά που το εν λόγω ίδρυμα γίνεται συνδικαιούχος σε ένα έργο που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Ως αποτέλεσμα, η ένωση της φιλολογίας και της προηγμένης επιστήμης ξαναγράφει μέρη της ιστορίας της σκέψης, δείχνοντας ότι κάτω από τις ανθρακωμένες επιφάνειες αυτών των παπύρων κρύβονται αμέτρητα νέα ευρήματα σχετικά με τις φιλοσοφικές σχολές που διαμόρφωσαν τον κλασικό κόσμο.
Consiglio Nazionale delle Ricerche. 8 Οκτωβρίου 2025.
Άρθρο : Ceccarelli, S., Rippa, M., Caruso, G. et al. (2025). Παλμική θερμογραφική ανάλυση παπύρων Herculaneum. Sci Rep 15 , 34466.
—
ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ – Echedoros.blog
