Απρίλιος 12, 2024. Ελλάδα.
Ο Αδόλφος Χίτλερ δέχεται τον βασιλιά Κάρολο Β’ της Ρουμανίας (κέντρο) στην κατοικία του στο Όμπερσαλτσμπεργκ της Γερμανίας, τον Νοέμβριο του 1938.
Βουκουρέστι.
Από τον περασμένο Σεπτέμβριο, οι Ρουμάνοι μαθητές γυμνασίου είναι υποχρεωμένοι να μάθουν για το ρόλο που έπαιξε η χώρα τους στην εξόντωση Εβραίων, Ρομά, ατόμων με αναπηρία και άλλων ομάδων-στόχων.
Σύμφωνα με τον πρωθυπουργό, αυτό γίνεται για να αντιμετωπίσουμε τη «σκοτεινή πλευρά» της ιστορίας της χώρας
Το 1944, η Λιβία και η Χέιντι — δύο δίδυμα από το Sighetu Marmației, μια πόλη της Τρανσυλβανίας που βρίσκεται στη βορειοδυτική Ρουμανία — απελάθηκαν με την οικογένειά τους από το γκέτο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς, στην κατεχόμενη από τους Ναζί, Πολωνία.
Εκεί τους περίμενε ένας γιατρός για να κάνει φρικτά πειράματα, με στόχο να επιτύχουν πολλαπλούς τοκετούς Άριων παιδιών. Οι δύο αδερφές επέζησαν από θαύμα. Με την προέλαση των Συμμάχων, μεταφέρθηκαν στο Μπέργκεν Μπέλσεν —που βρίσκεται στη σημερινή Γερμανία— μέχρι την απελευθέρωσή τους.
Η Λιβία, 97 ετών, εξακολουθεί να ζει για να αφηγηθεί τη δοκιμασία της.
Ο Ντάριους Μπόγκεαγκ είναι μαθητής σε ένα νέο μάθημα με τίτλο «Η Ιστορία των Εβραίων», το οποίο διδάσκεται από το Matei Basarab National College, ένα λύκειο στη ρουμανική πρωτεύουσα του Βουκουρεστίου.
Αφηγείται στο EL PAÍS τη ζοφερή ιστορία των αδελφών Φράνκελ λόγω του συναισθηματικού αντίκτυπου που είχε πάνω του, αφού άκουσε τη μαρτυρία της Λίβια.
Η Ρουμανία — η οποία αποδεκάτισε την εβραϊκή κοινότητα της χώρας για δεκαετίες, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το Ολοκαύτωμα — διδάσκει για το Ολοκαύτωμα για μία ώρα την εβδομάδα στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε υποχρεωτική βάση από τον Σεπτέμβριο του 2023.
Αυτή η περίοδος της ιστορίας είχε απαγορευτεί εδώ και καιρό το πρόγραμμα σπουδών σε αυτή τη χώρα της Ανατολικής Ευρώπης.
«Οι μαρτυρίες μας κατακλύζουν και μας βοηθούν να καταλάβουμε τι συνέβη και τι συμβαίνει στον σημερινό κόσμο», τονίζει ο 17χρονος Ντάριους.
Για τον συμμαθητή του, Πέτρου Ιβάνελ, «το θέμα στοχεύει να αποδομήσει αυτό που συνέβη [ώστε να μπορέσουμε] να μάθουμε από μια τόσο τρομακτική στιγμή της ιστορίας μας για να το αποτρέψουμε να συμβεί ξανά».
Μελετούν την ιστορία των Εβραίων στην Ευρώπη, από την Αρχαιότητα έως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και αφιερώνουν χρόνο για να σχολιάσουν τα πιο πρόσφατα γεγονότα, όπως η επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023.
Πάνω απ’ όλα, οι Ρουμάνοι μαθητές αναλύουν τις σκληρές πράξεις που διέπραξαν βασανιστές κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος, καθώς και τις μαρτυρίες όσων τα υπέστησαν.
«Έμεινα έκπληκτος πώς, για περισσότερα από 2.000 χρόνια, υπήρχαν αντισημιτικές διακηρύξεις χωρίς καμία λογική, που ήδη περίμεναν τι θα γινόταν αργότερα», σημειώνει ο Ντάριους.
«Φεύγεις από το μάθημα βαθιά απογοητευμένος με τη στάση που είχαν οι άνθρωποι σχεδόν πριν από 85 χρόνια. Θα μπορούσαν να είχαν κάνει πολύ περισσότερα για να σώσουν ανθρώπινες ζωές από τη βαρβαρότητα», θρηνεί ο Βίκτορ Κορμπεάνου, επίσης μαθητής σε αυτό το σχολείο, ο οποίος είναι εντυπωσιασμένος από το γεγονός ότι η χώρα του είχε πολλές διάσημες ιστορικές προσωπικότητες εβραϊκής καταγωγής.
Σύμμαχοι με τη Ναζιστική Γερμανία
Οι ρουμανικές αρχές — που συμμάχησαν με τη ναζιστική Γερμανία μέχρι το 1944 — σκότωσαν μεταξύ 280.000 και 380.000 Ρουμάνους και Ουκρανούς Εβραίους κατά τη διάρκεια του πιο θανατηφόρου πολέμου του περασμένου αιώνα.
Σύμφωνα με ιστορικούς, οι συγκεκριμένες σφαγές έγιναν σε εδάφη που ήλεγχε το φασιστικό καθεστώς του στρατάρχη Ίον Αντονέσκου.
Σε αυτές τις εξοντώσεις προστέθηκε η απόφαση που έλαβε η μετέπειτα κομμουνιστική δικτατορία (1947-1989) να επιτρέψει τη μετανάστευση των Εβραίων στα μέσα της δεκαετίας του 1950, με αντάλλαγμα κτηνοτροφικά και γεωργικά υλικά.
Ο εβραϊκός πληθυσμός της Ρουμανίας μειώθηκε δραματικά τον περασμένο αιώνα, από 800.000 άτομα στα τέλη της δεκαετίας του 1930 -η τρίτη μεγαλύτερη κοινότητα στην Ευρώπη- σε μόλις 3.000 σήμερα.
Αν και η πρόσφατη ιστορία του κομμουνισμού εξακολουθεί να παραμένει στη ζωηρή συζήτηση μεταξύ των πολιτών, για χρόνια, οι ρουμανικές αρχές αρνούνται αυτό που είναι γνωστό ως «Ρουμανικό Ολοκαύτωμα».
Ακόμη και ο Αντονέσκου, ο οποίος καταδικάστηκε σε θάνατο για εγκλήματα πολέμου και εκτελέστηκε το 1946, εξακολουθεί να θεωρείται από πολλούς ήρωας.
Η Ιουλιάνα Καπλέσκου— καθηγήτρια ιστορίας στο Matei Basarab National College — είναι ικανοποιημένη με την πρωτοβουλία της κυβέρνησης ενάντια στην «αναβίωση των αντισημιτικών και νεοφασιστικών κινημάτων» στην Ευρώπη.
«Είναι μια μοναδική ευκαιρία για τους μαθητές να κατανοήσουν ότι έχουν συμβεί εξαιρετικά σοβαρά γεγονότα που πραγματοποιήθηκαν από άτομα εναντίον άλλων», εξηγεί αυτός η δασκάλα, η οποία έχει περισσότερα από 25 χρόνια εμπειρίας στην τάξη. Έχει κυριευτεί από τη χιονοστιβάδα των ερωτήσεων, που προέρχονται τόσο από το ενδιαφέρον των μαθητών όσο και από το περιορισμένο υλικό που έχει στη διάθεσή της να τους προσφέρει.
«Δεν υπάρχουν επαγγελματίες εκπαιδευμένοι στο τι σημαίνει το Ολοκαύτωμα, επομένως πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί με το τι μεταδίδουμε», συνεχίζει η Καπλέσκου, ενώ προτρέπει τη Ρουμανία να αποδεχθεί τα λάθη του παρελθόντος.
«Είναι μια πρόκληση τόσο για τους μαθητές — που διδάσκουμε μέσω μαρτυριών — όσο και για τους δασκάλους, ορισμένοι από τους οποίους διστάζουν να διδάξουν το θέμα, παρόλο που δεν το εκφράζουν ανοιχτά», τονίζει η Μιρέλα Αλεξανδρέσκου, επίσης δασκάλα.
Η Καπλέσκου εξηγεί ότι η κορύφωση της γενοκτονίας σημειώθηκε μεταξύ 1941 και 1942, όταν ο Αδόλφος Χίτλερ πρόσφερε το έδαφος της Υπερδνειστερίας — επί του παρόντος ένα αποσχισμένο κράτος εντός των συνόρων της Μολδαβίας — στην κυβέρνηση του Βουκουρεστίου.
Οι απελάσεις πραγματοποιήθηκαν μαζικά σε αυτόν τον πρώην σοβιετικό θύλακα, όπου υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν πάνω από 30.000 Ρομά, επιπλέον των περίπου 100.000 Εβραίων.
Σήμερα, αυτά τα γεγονότα διδάσκονται επιτέλους στη Ρουμανία, τη μόνη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση όπου το Ολοκαύτωμα μελετάται ρητά ως δικό της μάθημα στο πρόγραμμα σπουδών της Γενικής Ιστορίας.
«Θέλουμε να μεταφέρουμε στους μαθητές τι σημαίνει να ζεις σε μια δημοκρατική κοινωνία», λέει ο Μιχάι Μαχνέα, επιθεωρητής στο Υπουργείο Παιδείας του Βουκουρεστίου. «Η ακροδεξιά της χώρας εκμεταλλεύεται την άγνοια για το ρουμανικό Ολοκαύτωμα για να ισχυριστεί ότι ο Αντονέσκου έσωσε ζωές Εβραίων [και Ρομά] αντιτιθέμενοι [στην εντολή από το Βερολίνο] να τους στείλουν σε στρατόπεδα εξόντωσης , το οποίο είναι μεγάλο ψέμα», ισχυρίζεται. «Λίγοι έχουν ακούσει για τα πογκρόμ, που στοίχισαν τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων», συνεχίζει ο Μαχνέα.
Αντισημιτικές πράξεις
Η Ρουμανία έχει καταγράψει αύξηση των επεισοδίων κατά των Εβραίων την τελευταία δεκαετία. Η Γενική Εισαγγελία μέτρησε 51 πράξεις αυτού του τύπου το 2022, σε σύγκριση με έξι το 2012.
Και, στην πόλη Ιάσιο, στη βορειοδυτική Ρουμανία, ένα τεράστιο εβραϊκό νεκροταφείο δείχνει την έκταση της σφαγής.
Ο μισός πληθυσμός της πόλης – περίπου 150.000 στις αρχές της δεκαετίας του 1940 – ανήκε στην εβραϊκή μειονότητα. Σε ένα πογκρόμ που έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 1941, χιλιάδες από αυτούς δολοφονήθηκαν, ενώ πολλοί άλλοι στριμώχνονταν σε βαγόνια φορτίου – γνωστά ως τρένα θανάτου – όπου καλύφθηκαν οι τρύπες εξαερισμού. Εν μέσω αποπνικτικής ζέστης και χωρίς νερό, οι περισσότεροι πέθαναν από ασφυξία.
Το Ιάσιο έχει ένα μουσείο μνήμης από το 2021, το οποίο έχει σημειώσει αξιοσημείωτη αύξηση των επισκέψεων από τότε που άρχισε να διδάσκεται το Ολοκαύτωμα στα ρουμανικά σχολεία.
«Με το μάθημα, μπορούμε να διδάξουμε στους φοιτητές για τις διακρίσεις και τις αντισημιτικές εκδηλώσεις, την καταπολέμηση των στερεότυπων και [να καλλιεργήσουμε] θετικές στάσεις απέναντι στις εθνικές μειονότητες», σημειώνει η Κριστίνα Ταλπάν, η οποία διδάσκει Ιστορία στο Ινστιτούτο Dimitrie Cantemir στο Ιάσιο.
Πιστεύει, ωστόσο, ότι αυτή είναι μια εξειδικευμένη πειθαρχία και δεν πρέπει να είναι υποχρεωτική. «Όλες οι μειονότητες στη Ρουμανία θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι οι ιστορίες τους θα πρέπει επίσης να μελετηθούν», λέει η εκπαιδευτικός. Ωστόσο, εκτιμά τα πολιτικά κίνητρα πίσω από τον υποχρεωτικό χαρακτήρα αυτού του θέματος.
Για τον Πρωθυπουργό Μαρσέλ Τσιολάκου, το να κάνει υποχρεωτική τη διδασκαλία αυτής της περιόδου αποτελεί μέρος της «αντιμετώπισης της σκοτεινής πλευράς» της ιστορίας της χώρας.
Σύμφωνα με έρευνα σε περίπου 1.300 Ρουμάνους που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του 2023 από το Elie Wiesel Center, μόνο το 11% λέει ότι γνωρίζει για τον ρόλο της Ρουμανίας κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.
Η Άννα Μπαρμπουλέσκου— η συντονίστρια έρευνας αυτού του κέντρου, το οποίο είναι αφιερωμένο στη μελέτη του Ολοκαυτώματος στη Ρουμανία — αποδίδει αυτή την έλλειψη γνώσης στο γεγονός ότι το θέμα δεν είχε ποτέ διδαχθεί στα σχολεία.
Κατηγορεί επίσης τις ψευδείς αντιλήψεις περί πατριωτισμού, οι οποίες προσπαθούν να εμποδίσουν τον πληθυσμό να πιστέψει ότι αυτά τα γεγονότα συνέβησαν στη χώρα.
«Ακριβώς επειδή δεν υπήρχαν θάλαμοι αερίων εντός της ρουμανικής επικράτειας δεν σημαίνει ότι το Ολοκαύτωμα δεν υπήρχε στη Ρουμανία», επισημαίνει η ερευνήτρια.
Η ακροδεξιά Συμμαχία για την Ένωση των Ρουμάνων (AUR) — ένα πολιτικό κόμμα που εισήλθε στο Κοινοβούλιο στις εκλογές του 2020 — ανεβαίνει τώρα στις δημοσκοπήσεις ενόψει των εκλογών του Δεκεμβρίου του τρέχοντος έτους.
Αυτό το κόμμα αντιτάχθηκε στην εξήγηση του ρόλου της Ρουμανίας στο Ολοκαύτωμα.
Ο αρχηγός του το ορίζει ως «ένα δευτερεύον ζήτημα», μια δήλωση που έχει προκαλέσει σκληρή κριτική.
«Η Ρουμανία πρέπει να αναγνωρίσει ότι είναι ο κύριος ένοχος του μαζικού θανάτου [Ρουμάνων] Εβραίων και Ρομά», επιβεβαιώνει η Μπαρμπουλέσκου.
El País
—
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση μόνον με αναφορά της ενεργής
ηλεκτρονικής διεύθυνσης του ιστολογίου παραγωγής.
